اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر افزایش شادکامی و بهبود کیفیت زندگی سالمندان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه روان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

2 دانشجوی دکترای روانشناسی تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

3 کارشناس ارشد مشاوره، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

افزایش جمعیت سالمندان سبب شده است پژوهشگران و متخصصان رفته رفته بر اهمیت توجه به سلامت سـالمندان صـحه گذاشـته و فراهم آوردن امکانات لازم و ارائه خدمات ویـژه در ایـن زمینـه را توصیه کنند. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزش ذهن­آگاهی بر افزایش شادکامی و بهبود کیفیت زندگی سالمندان شهر خرم­آباد انجام شد. روش پژوهش حاضر از نوع نیمه­آزمایشی با طرح پیش­آزمون-پس­آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهر خرم‌آباد در سال 1396 تشکیل می­دادند که نمونه پژوهش بر اساس معیارهای ورود به مطالعه انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش (12 نفر) و گواه (12 نفر) گمارش شدند. جهت سنجش متغیرها از پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه بهبود کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی استفاده شد. شرکت­کنندگان گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 90 دقیقه­ای تحت آموزش ذهن­آگاهی قرار گرفتند. داده­ها با روش تحلیل کواریانس چند متغیری تحلیل شدند. پس از اجرای مداخله از شرکت‌کنندگان دو گروه پس­آزمون به عمل آمد. نتایج نشان داد که پس از کنترل اثر پیش­آزمون در هر دو متغیر، در پس­آزمون تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و گواه به دست آمد (001/0P<). در نتیجه آموزش ذهن­ آگاهی منجر به افزایش شادکامی و بهبود کیفیت زندگی در گروه آزمایش نسبت به گروه گواه شد. یافته‌های این پژوهش ضرورت کاربرد برنامه‌های آموزش ذهن‌آگاهی در راستای بهبود کیفیت زندگی و افزایش شادکامی سالمندان را خاطر نشان می‌سازد، بنابراین پیشنهاد می­شود در ارائه خدمات روان­شناختی به سالمندان از آموزش­های ذهن­آگاهی استفاده گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Mindfulness Training on Increasing Happiness and Improving Quality of Life in Elderly

نویسندگان [English]

  • Ezatolah Ghadampour 1
  • sirous moradizadeh 2
  • Mohammad Shahkarami 3
1 Associate professor of psychology, Faculty of Humanities, Lorestan University, Khoramabad, Iran.
2 Ph.D student in Educational Psychology, Faculty of Humanities, Lorestan University, Khoramabad, Iran.
3 MA in Family Counseling, Faculty of Humanities, Lorestan University, Khoramabad, Iran.
چکیده [English]

The growth of the elderly papulation has gradually caused researchers and experts to confirm the importance of taking into consideration the elderly’s health and to recommend the provision of necessary facilities and the presentation of special services. Thus, the aim of this study was to investigate the effectiveness of mindfulness training on increasing happiness and improving the quality of life in the elderly in Khorramabad, Iran. The current research was a quasi-experimental of pretest-posttest with control group design. The statistical population consisted of all the elderly in nursing homes located in Khorramabad in 2017, among whom the statistical sample were selected based on inclusion criteria and assigned randomly into experimental (n=12) and control (n=12) groups. Used to measure the variables were the Oxford Happiness and the World Health Organization Quality of Life Questionnaires. Data were analyzed using multivariate covariance analysis. It was post-test phase conducted after the intervention was presented. Results indicated that after the effect of pre-test on the variables was controlled, it was seen that there is a significant difference between the experimental and control groups in the post-test phase (P<0.001). Hence, the mindfulness training resulted in the increase of happiness and the improvement of quality of life in the experimental group in comparison with the control group. The results reveal the necessity of utilizing mindfulness training plan to improve the quality of life and to enhance the happiness in the elderly. Therefore, mindfulness training is suggested to be applied in psychological services delivered for the elderly.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mindfulness
  • happiness
  • quality of life
  • elderly

مراجع

امینی­راستایی، ز.، شریفی، ع.، و رفاهی، ژ. (1392). ویژگی‌های روان­سنجی مقیاس افسردگی سالمندان در یک نمونه ایرانی. مجله ایرانی مطالعات سالمندی، 8(2)، 59-54.
پروانه، ا.، عزیزی، ک.، و کریمی، پ. (1394). اثربخشی امیددرمانی بر افزایش شادکامی سالمندان. مجله روانشناسی پیری، 1(1)، 47-41.
پناه­علی، ا.، شفیع­آبادی، ع.، نوابی­نژاد، ش.، و نورانی­پور، ر. (1392). اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد طرحواره درمانی بر افزایش شادکامی سالمندان. فصلنامه زن و مطالعات خانواده، 5(19)، 93-77.
پورافکاری، ن. (1368). نشانه­های بیماری­های روانی. تبریز: نشر ذوقی.
جمال­زاد آزاد، ش.، کافی، م.، و رفیان، ر. (1394، شهریور). بررسی اثربخشی روایت­درمانی بر افزایش شادکامی و امیدواری سالمندان آسایشگاه­های شهر رشت. مقاله ارائه شده در کنفرانس ملی روان­شناسی، علوم تربیتی و اجتماعی، مازندران.
حسن­پور دهکردی، ع.، مسعودی، ر.،  نادری­پور، ا، و میرضاکلهری، ر. (1386). تأثیر برنامه ورزشی برکیفیت زندگی سالمندان شهرستان شهرکرد. مجلة سالمندی ایران، 6، 444-437.
خادمی، ع.، و حسین­زاد، آ. (1395، شهریور). بررسی اثربخشی ذهن­آگاهی بر احساس تنهایی سالمندان شهر تبریز. مقاله ارائه شده در سومین کنگره علمی پژوهشی توسعه و ترویج علوم تربیتی و روان­شناسی، جامعه­شناسی و علوم فرهنگی اجتماعی ایران، تهران.
زنجیران، ش.، برجعلی، ا.، و کراسکیان، آ. (1393). اثربخشی آموزش گروهی معنادرمانی بر کیفیت زندگی و سلامت عمومی زنان مقیم سرای سالمندان. مجله علوم پزشکی رازی، 21(127)، 51-39.
سادات­حسینی، ف.، خدابخشی­کولایی، آ.، و تقوایی، د. (1394). بررسی اثربخشی فیلم­درمانی گروهی بر شادکامی و کیفیت زندگی سالمندان زن کهریزک. فصلنامه سواد سلامت، 1(2)، 117-109.
سعادتی، ه.، یونسی، ج.، فروقان، م.، و لشنی، ل. (1392). اثربخشی گشتالت­درمانی بر افزایش شادکامی سالمندان. مجله­سالمند، 8(2)، 15-7.
شریفی­درآمدی، پ.، و پناه­علی، ا. (1390). مقایسه شادکامی سالمندان ساکن در منزل و سرای سالمندان. مجله سالمندی ایران، 6(3)، 55-49.
شیبانی­تذرجی، ف.، پاکدامن، ش.، دادخواه، ا.، و حسن­زاده توکلی، م. (1389). تأثیر موسیقی­درمانی بر میزان افسردگی و احساس تنهایی سالمندان. مجله سالمندی ایران، 5(16)، 60-54.
عابدی، ا.، و میرزایی، پ. (1385). مقایسه اثربخشی روش شناختی رفتاری فوردایس و روش آموزش مهارت‌های اجتماعی در افزایش میزان شادی دانش­آموزان دبیرستان‌های اصفهان. مجله اندیشه‌های نوین تربیتی، 2(3-4)، 71-59.
علی­پور، ا.، و آگاه­هریس، م. (1386). اعتبار و روایی فهرست شادکامی آکسفورد در ایرانی­ها. فصلنامه روانشناسان ایرانی، 3(12)، 298-287.
غلامی، م.، حافظی، ف.، عسگری، پ.، و نادری، ف. (1395). مقایسه اثربخشی ذهن‌آگاهی و مهارت‌های مقابله‌ای معنوی بر اضطراب مرگ و فشارخون سالمندان مبتلا به فشارخون بالا. مجله روان­شناسی پیری، 2(2)، 151-143.
قانع، ص.، اسدی، ج.، و درخشانپور، ف. (1397). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر بهزیستی فردی و سلامت روان سالمندان زن. مجله علمی دانشگاه علوم پژشکی گرگان، 2(1)، 76-71.
کاکاوند، ع. (1395). اثربخشی ذهن‌آگاهی بر نگرش‌های ناکارآمد و نشانه‌های افسردگی در زنان سالمند مبتلا به اختلال افسردگی. مجله روان­شناسی پیری، 2(2)، 101-91.
ماوایی، ز.، و کاکابرایی، ک. (1396). اثربخشی ذهن‌آگاهی بر کیفیت زندگی و شادکامی سالمندان. فصلنامه پرستاری سالمندان، 3(4).
مشفق، گ.، رضابخش، ح.، و دانش، ع. (1393، اسفند). اثربخشی باغبانی درمانی بر افزایش کیفیت زندگی سالمندان ساکن آسایشگاه. مقاله ارائه شده در اولین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی، روانشناسی، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی، تهران.
مصلحی، م.، کراسکیان موجمباری، آ. (1396، اردیبهشت). تأثیر درمان شناختی شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر وسواس افراد سالمند. مقاله ارائه شده در اولین کنفرانس بین المللی فرهنگ، آسیب­شناسی روانی و تربیت، تهران.
مصلحی، م.، کراسکیان موجمباری، آ. (1396، اردیبهشت). تأثیر درمان شناختی-رفتاری مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر اضطراب افراد سالمند. مقاله ارائه شده در اولین کنفرانس بین المللی فرهنگ، آسیب­شناسی روانی و تربیت، تهران.
معتمدی، ع.، مصطفی­پور، و.، و فرخی، ح. (1396). اثربخشی امیددرمانی گروهی بر افزایش شادکامی و کیفیت زندگی زنان سالمند. مجله روان­شناسی پیری، 3(4)، 252-243.
مغانلو، م.، و آگیلار-وفایی، م. (1388). رابطه عوامل و وجوه الگوی پنج عاملی شخصیت با شادکامی و سلامت روانی و جسمانی. مجله روان­پزشکی و روان­شناسی بالینی ایران، 15(3)، 299-290.
موسوی­نژاد، س.، و عبدخدایی، م. (1395، اردیبهشت). تأثیر آموزش ذهن‌آگاهی بر باورهای فراشناختی و اضطراب مرگ سالمندان شهرستان قوچان. مقاله ارائه شده در چهارمین همایش ملی مشاوره و سلامت روان، قوچان.
مهدوی، س.، گلپایگانی، م.، شوندی، ن.، فرزانه حصاری، ا.، و شیخ­حسینی، ر. (1389). اثر 6 هفته برنامه تمرینی ثبات مرکزی بر میزان زمین خوردن زنان سالمند، مجله سالمندی ایران، 5(17)، 60-42.
مهری­نژاد، س.، و میری، ا. (1395). اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر رابط بین فردی و تنظیم هیجانی زنان سالمند شهرستان شاهرود (پایان­نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده). دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
نجات، س.، منتظری، ع.، و نائینی، ک. (1385). استانداردسازی پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 4(4)، 12-1.
یکتامرام، س. (1389). راهنمای سلامت سالمندان. تهران: سازمان بهزیستی کشور.
 Aleeze, S. M., Diane, K. R., Jeffrey, M. G., Anjali, T., Rebecca, B., Salmon, J., & Andrew, B. N. (2014). An Adapted Mindfulness-Based Stress Reduction Program for Elders in a Continuing Care Retirement Community: Quantitative and Qualitative Results From a Pilot Randomized Controlled Trial. Journal of Applied Gerontology, 34(4), 518-538.
Allen, A. B., & Leary, M. R. (2014). Self-Compassionate responses to aging. The Gerontologist, 54, 190–200.
Argyle, M., Martin, M., & Crossland, J. (1989). Happiness as a function of personality and social encounters. In J. P. Forgas & J. M. Innes (Eds.). Recent advances in Social psychology: An international perspective (pp.189-203). North-Holland: Elsevier.
Baer, R. A. (2003). Mindfulness training as a clinical intervention: A conceptual and empirical review. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 125-143.
Bonomi, A. E., Patrick, D. L., Bushnell, D., M., & Martin, M. (2000). Validation of the United States version of the World Health Organization Quality of Life (WHOQOL) instrument. Journal of Clinical Epidemiology, 53(1), 19-23.
Branstrom, R., Kvillemo, P., Brandberg, Y., & Moskowitz, T. J. (2010). Self-Report Mindfulness as a Mediator of Psychological Well-being in a Stress Reduction Intervention for Cancer Patients A Randomized Study. Annual behavioral medicine, 39, 151– 161.
Brown, K. W., Ryan, R. M., & Creswell, J. D. (2007). Mindfulness: Theoretical foundations and evidence for its salutary effects. Psychological Inquiry, 18, 211– 237.
Car, A. (2004). Positive psychology, the science of happiness and human strengths. New York: Brun-ner-Routledge Ltd.
Carlson, L. E., Speca, M., Patel, K. D., & Goodey, E. (2003). Mindfulness-based stress reduction in relation to quality of life, mood, symptoms of stress and immune parameters in breast & prostate cancer outpatients. Psychosomatic Medicine, 65(4), 571-581.
Creswell, J. D., Irwin, M. R., Burklund, L. J., Lieberman, M. D., Arevalo, J. M., Ma, J., & Cole, S. W. (2012). Mindfulness-Based Stress Reduction training reduces loneliness and pro- inflammatory gene expression in older adults: A small randomized controlled trial. Brain, Behavior, and Immunity, 26, 1095-1101.
De Frias, C. M., & Whyne, E. (2015). Stress on health-related quality of life in older adults: The protective nature of mindfulness. Aging & Mental Health, 19, 201–206.
Diener, E. (2002). Frequently Asked question (FAQ’S) about subjective well-being (Happiness and life satisfaction). Available from http: //www./s.psych.uivc.edu/ediener/ fag.html.
 Ditto, B., Eclache, M., & Goldman, N. (2006). Short-term autonomic and cardiovascular effects of mindfulness body scan meditation. Annals of Behavioral Medicine, 32, 227-234.
Ernst, S., Welke, J., Heintze, C., Gabriel, R., Zöllner, A., Kiehne, S., … Esch, T. (2008). Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction on Quality of Life in Nursing Home Residents: A Feasibility Study, Forsch Komplementmed. Research in Complementary Medicine, 15, 74-81.
Garland, E., Gaylord, S., & Park, J. (2009). The role of mindfulness in positive reappraisal. Explore (NY), 5, 37-44.
Greeson, J. M. (2009). Mindfulness research update: Complement Health. Practice Review, 14, 10-18.
Gu, J., Strauss, C., Bond, R., & Cavanagh, K. (2015). How do mindfulness-based cognitive therapy and mindfulness-based stress reduction improve mental health and wellbeing? A systematic review and meta-analysis of mediation studies. Clinical Psychology Review, 37, 1– 12.
Hofmann, S. G., Sawyer, A. T., Witt, A. A., & Oh, D. (2010). The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and depression: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 28(1), 63-81.
Innes, K. E., Selfe, T. K., Khalsa, D. S., & Kandati, S. (2016). Effects of meditation versus music listening on perceived stress, mood, sleep, and quality of life in adults with early memory loss: A pilot randomized controlled trial. Journal of Alzheimer’s Disease, 52(4), 1277–1298.
Janowski, K., & Lucjan, P. (2012). Worry and mindfulness: The role in anxiety and depressive symptoms. European Psychiatry, 27(Supplement1), P-133.
Josefa, P. B., Alicia, S., Juan, C. M., & Teresa, M. (2016). The Effects of Mindfulness and Self-Compassion on Improving the Capacity to Adapt to Stress Situations in Elderly People Living in the Community. Journal of Clinical Gerontologist, 39(2), 90-103.
Krishna, R.M. (2014). Mindfulness: the untapped innate catalyst for healing, happiness and health. Journal of Oklahoma State Medical Association, 12(1), 610-613.
Kaviani, H., Hatami, N., & Javaheri, F. (2012). The impact of mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) on mental health and quality of life in a subclinically depressed population. Archives of Psychiatry and Psychotherapy, 1, 21-28.
Laura, A. Y., & Michael, J. B. (2010). Mindfulness-Based Stress Reduction: Effect on Emotional Distress in Older Adults. Complementary Health Practice Review, 15(2) 59-64.
Lenze, E. J., Hickman, S., Hershey, T., Wendleton, L., Ly, K., Dixon, D., Wetherell, J. L. (2014). Mindfulness-based stress reduction for older adults with worry symptoms and co-occurring cognitive dysfunction. International Journal of Geriatric Psychiatry, 29(10), 991–1000.
Lotte, B., Rafke, H., Jim, V. O., & Martin, V. B. (2017). Mindfulness-based stress reduction in middle-aged and older adults with memory complaints: a mixed-methods study. Aging & Mental Health, 19, 1-8.
Mallya, S., & Fiocco, A. J. (2016). Effects of mindfulness training on cognition and well-being in healthy older adults. Mindfulness, 7, 453–465.
Manouchehri, M., Mehryar, A. H., Ahadi, H., Rahgozar, M., Jomehri, F., Mohseninezhad, S., & Sadeghi, N. (2014). Effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy to reduce anxious thoughts elderly people. Switzerland Research Park Journal, 104, 275–285.
McCarney, R. W., Schulz, J. & Grey, A. R. (2012). Effectiveness of mindfulness-based therapies in reducing symptoms of depression: A meta-analysis. European Journal of Psychotherapy & Counselling, 14(3), 279-299.
McHugh, L., Simpson, A., & Reed, P. (2010). Mindfulness as a potential intervention for stimulus over-selectivity in older adults. Research in Developmental Disabilities, 31, 178–184.
Moore, A., & Malinowski, P. (2009). Meditation, mindfulness and cognitive flexibility. Consciousness and Cognition, 18, 176–186.
Morone, N. E., Lynch, C. S., Greco, C. M., Tindle, H. A., & Weiner, D. K. (2008). I felt like a new person. The effects of mindfulness meditation on older adults with chronic pain: Qualitative narrative analysis of diary entries. The Journal of Pain, 9, 841–848.
Nyklíček, I., Karlijn, F., & Kuijpers, M.A. (2008). Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction Intervention on Psychological Well-being and Quality of Life: Is Increased Mindfulness Indeed the Mechanism? Annals of Behavioral Medicine, 35, 331-340.
O'Connell, O. (2009). Introducing mindfulness as an adjunct treatment in an established residential drug and alcohol facility. The Humanistic Psychologist, 37(2), 178-191.
O'Connor, M., Piet, J., & Hougaard, E. (2014). The effects of mindfulness-based cognitive therapy on depressive symptoms in elderly bereaved people with loss-related distress: A Controlled pilot study. Mindfulness, 5, 400–409.
Palta, P., Page, G., Piferi, R. L., Gill, J. M., Hayat, M. J., Connolly, A. B., & Szanton, S. L. (2012). Evaluation of a Mindfulness-Based Intervention Program to Decrease Blood Pressure in Low-Income African-American Older Adults. Journal of Urban Health: Bulletin of the New York Academy of Medicine, 89(2), 308-316.
Potek, R. (2012). Mindfulness as a school-based prevention program and its effect on adolescent stress, anxiety and emotion regulation (Doctoral dissertation). New York University.
Schwarz, N., & Strack, F. (1991). Evaluating one’s life: A judgment model of subjective well-being. Subjective Well- Being: An Interdisciplinary Perspective. Oxford: pergamon press.
Smart, C. M., Segalowitz, S. J., Mulligan, B. P., Koudys, J., & Gawryluk, J. R. (2016). Mindfulness training for older adults with subjective cognitive decline: Results from a pilot randomized controlled trial. Journal of Alzheimer’s Disease, 52(2), 757–774.
Splevins, K., Smith, A., & Simpson, J. (2009). Do improvements in emotional distress correlate with becoming more mindful? A study of older adults. Aging & Mental Health, 13, 328–335.
Walsh, J. J., Balint, M. G., Smolira, S. J. D .R., Fredericksen, L. K, &Madsen, S. (2009). Predicting individual differences in mindfulness: The role of trait anxiety, attachment anxiety and attentional control. Personality and Individual Differences, 46(2), 94-99.
Wee, P. W. O., Jan, C., Richard, C., David, B. C., & Wu, C. H. (2017). The Effects of Mindfulness on Older Adults with Mild Cognitive Impairment. Journal of Alzheimer’s Disease Reports, 1, 181–193.
Young, H. M., &Cochrane, B. B. (2005). Health aging for older women. Nursing Clinics of North America, 39(1), 131-133.
Young, L. A., & Baime, M. J. (2010). Mindfulness-based stress reduction: effect on emotional distress in older adults. Complimentary Health Practice Review, 15, 59–64.
Zekovic, B., & Renwick, R. (2003). Quality of life for children and adolescents with developmental disabilities: Review of conceptual and methodological issues relevant to public policy. Disability and Society, 18, 19-34.
Zettle, R. D. (2008). ACT with affective disorders. In Hayes, S. C., and Strosahl, K. D., (Eds.). A practical guide to acceptance and commitment therapy. New York, NY: Springer.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 دی 1348
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1348

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار